बहिणाबाईंचे अनमोल काव्य

धरित्रीच्या कुशीमध्ये बियबियाणं निजली,

वर पसरली माती जशी शाल पांघरली

बीय डरारे भूमीत सर्व कोंब आले वर,

गहिवरल शेत जस अंगावरती शहार

बहिणाबाईं यांचा जन्म ११ ऑगस्ट १८८० नागपंचमीच्या दिवशी जळगाव जिल्हातील असोदे या गावी झाला. बहिणाबाईं यांचा वडिलांचे नाव उखाजी आईचे नाव भिमाई महाजन होते. बहिणाबाई यांना तीन भाऊ व तीन बहिणी होते.वयाच्या तेराव्या वर्षी नथुजी खंडेराव चौधरी यांच्यासोबत बहिणाबाईंचा विवाह झाला.नथुजी आणि बहिणाबाईंना तीन अपत्ये होती. ओंकार, सोपान आणि काशी.वयाच्या तिसाव्या वर्षी त्यांना वैधव्य आले. बहिणाबाई या निरक्षर होत्या, त्यामुळे त्यांची बहुतांश काव्य लिखित स्वरूपात नाही. बहिणाबाई यांच्या काही काव्ये त्यांचे पुत्र सोपानदेव चौधरी यांनी लिहल्या आहेत,तर काही मावस भावाने लिहिल्या आहेत.

बहिणाबाई यांच्या कविता अहिराणी भाषेमध्ये आहेत.म्हणजेच खानदेशातील त्यांच्या मातृबोलीत, रचिलेल्या आहेत. बहिणाबाई यांच्या कविता या जमीन, शेत,फुले, शेतकऱ्यांचं दुःख,प्राणी,पक्षी आणि निसर्गावर आधारित आहेत.तसेच माहेर, संसार, शेतीची साधने, कापणी, मळणी इ. कृषिजीवनातील विविध प्रसंग बहिणाबाई यांच्या कवितांतून दिसून येतात.काव्यसंग्रहात बहिणाबाईंच्या फक्त ३५ कविता आहेत. बहिणाबाई यांच्या कविता मराठी साहित्यांचा अमूल्य खजिना आहे.या कविता वास्तविक जीवन प्रतिबिंबित करतात.बहिणाबाई चौधरी यांचे ३ डिसेंबर १९५१ रोजी निधन झाले. अत्र्यांनी बहिणाबाईंच्या कविता प्रकाशित करण्यात पुढाकार घेतला.अत्रे ह्यांच्या विस्तृत प्रस्तावनेसह बहिणाबाईंची गाणी १९५२ प्रकाशित झाली. तर दुसरी आवृत्ती १९६९ प्रकाशित झाली.

बहिणाबाईंचे हे अनमोल काव्य जगासमोर आणायला आचार्य अत्रे कारणीभूत ठरले.

अरे खोप्यामधी खोपा

अरे खोप्यामधी खोपा

सुगरणीचा चांगला

देखा पिल्लासाठी तिनं

झोका झाडाले टांगला

पिल्लं निजली खोप्यात

जसा झुलता बंगला

तिचा पिलामधी जीव

जीव झाडाले टांगला

सुगरीण सुगरीण

अशी माझी रे चतुर

तिले जल्माचा सांगती मिये

गण्या गंप्या नर

खोपा इनला इनला

जसा गिलक्याचा कोसा

पाखराची कारागिरी

जरा देख रे माणसा

तिची उलूशीच चोच

तेच दात, तेच ओठ

तुले दिले रे देवानं

दोन हात, दहा बोटं

बहिणाबाई