आश्विन पौर्णिमा ही कोजागिरी पौर्णिमा म्हणून साजरा केली जाते. कोजागिरी पौर्णिमेला शरद पौर्णिमा देखील म्हटले जाते. कोजागिरी ही शरद ऋतुतील आश्विन महिन्यात येते. या दिवसाला कृषी क्षेत्रात विशेष महत्व दिले जाते. या दिवशी चंद्र पृथ्वीच्या सर्वात जवळ असतो. आश्विन महिन्यात मध्यरात्रीला असणाऱ्या पौर्णिमेलाच कोजागिरी पौर्णिमा म्हणतात. तशी पौर्णिमा आली नाही तर दुसऱ्या दिवशीच्या पौर्णिमेला कोजागिरी पौर्णिमा समजले जाते. ज्या दिवशी पौर्णिमा पूर्ण होत असेल त्या दिवशी नवान्न पौर्णिमा साजरी केली जाते. कोजागिरी पौर्णिमा हा सण मोठ्या उत्सहाने साजार करतात. ही पौर्णिमा पावसानंतरची पहिली पौर्णिमा असते.
कोजागिरीला ज्याप्रमाणे खगोलशास्त्रीय कारण आहे. त्याप्रमाणेच या दिवसाला धार्मिक महत्वही आहे. यादिवशी रात्री देवी लक्ष्मीची पूजा केली जाते. उपवास,पूजन व जागरण या तीनही अंगांना या व्रतात सारखेच महत्त्व आहे. या रात्री मंदिरे, घरे, उद्याने, रस्ते इ. सर्व ठिकाणी दिवे लावले जातात. या व्रतात रात्रीच्या पहिल्या प्रहरी लक्ष्मी व बळीराजा यांच्या प्रतिमांची पूजा करतात. त्यानंतर या दोन्हीही देवतांना पुष्पांजली समर्पित करतात. पूजा झाल्यावर पोहे व नारळाचे पाणी देव-पितरांना समर्पून व आप्तेष्टांना देऊन स्वत: सेवन करतात. चंद्राला आटीव दुधाचा नैवेद्य दाखवतात.
प्रत्येक प्रांतानुसार कोजागिरी पौर्णिमा साजरे करण्याचे स्वरूप बदलते. गुजरातमध्ये रास व गरबा खेळून ‘शरद पुनम’ नावाने ही पौर्णिमा साजरी केली जाते. तर बंगाली लोक याला ‘लोख्खी पुजो’ म्हणतात आणि या दिवशी देवी लक्ष्मीची पूजा करतात. बिहार-झारखंडमधील मिथिलेमध्ये या रात्री ‘कोजागरहा’ नावाने ही पौर्णिमा ओळखली जाते. राजस्थानी स्त्रिया कोजागिरी पौर्णिमेच्या दिवशी शुभ्र वस्त्र नेसून चांदीचे दागिने घालतात.
कोजागिरी पौर्णिमेच्या दिवशी दूध आटवून त्यात केशर, पिस्ते, बदाम, चारोळ्या, वेलदोडे, जायफळ, साखर हे पदार्थ घालून देवी लक्ष्मीला नैवेद्य दाखविला जातो. दुधात मध्यरात्री पूर्ण चंद्राचे चांदणे पडतात. त्यानंतर ते दूध प्राशन केले जाते. पावसात आकाश निरभ्र नसते. परंतु या पौर्णिमेला आकाश खूप दिवसानंतर स्वच्छ, निरभ्र आणि सुंदर दिसते. या निरभ्र आकाशाचा आनंद घेता यावा व त्याचे स्वागत करावे म्हणून कोजागिरी पौर्णिमा साजरी केली जाते. या दिवशी पोहे व शहाळ्याचे पाणी प्रसाद म्हणून दिले जाते.
As an independent media platform, we do not take advertisements from governments and corporate houses. It is you, our readers, who have supported us on our journey to do honest and unbiased journalism. Please contribute, so that we can continue to do the same in future.
